Kandydat do chwały ołtarzy
Przejawem coraz większego zainteresowania się dziejami księcia Henryka II Pobożnego i jego małżonki Anny są liczne wydawnictwa, książki, broszury, publikacje i wystawy, które zostały im poświęcone w ostatnim dziesięcioleciu. Są to zarówno prace naukowe, dzieła zaliczane do literatury pięknej, broszury poświęcone wybranym zagadnieniom, wystawy artystyczne, jak i liczne publikacje prasowe. Ostatnio ukazała się kolejna tego rodzaju praca pod tytułem „Książę Henryk II Pobożny jako kandydat do chwały ołtarzy” (Legnica 2012). Jej autorem jest ks. infułat Władysław Bochnak, który od dawna zajmuje się czasami, w których żył książę Henryk Pobożny. Pięć lat temu autor ten wydał monumentalną pracę poświęconą księżnej Annie pt. „Księżna Anna Śląska 1204-1265. W służbie ludu Śląskiego i Kościoła” (Wrocław 2007). Wspomniana praca o Henryku II Pobożnym z wielu powodów zasługuje na szczególną uwagę.
Album
Znajdujące się na okładce książki zdjęcie witraża z kościoła Najświętszej Marii Panny w Legnicy, przedstawiające uczestnictwo księcia w Mszy św. w przeddzień bitwy z Mongołami, wskazuje już na zawartość tej pracy. Niezwykle barwny i dynamiczny obraz pełen rycerstwa i ich rodowych herbów jest pamiątką jaką ponad sto lat temu ufundowali wierni tej parafii. Kolejną ozdobą tej książki są zamieszczone wewnątrz niej kolejne fotografie obrazów, portretów, pieczęci, fresków, które autor zgromadził dla zilustrowania pamięci o bohaterze bitwy pod Legnicą. Są to duże, prawie całostronicowe ilustracje, wykonane w kolorze i na kredowym papierze. Obok ogólnie znanych malowideł, znajdujących się w kościołach, kaplicach i innych obiektach sakralnych, dominują tu ilustracje udostępnione przez Archiwum Państwowe we Wrocławiu. Już tylko te ilustracje – tworzące swoisty album poświęcony księciu Henrykowi Pobożnemu i jego małżonce Annie – dają wyobrażenie o ich życiu i sprawach, którym je poświęcili.
Święta Agnieszka i Anna
Obie były siostrami i córkami króla czeskiego Przemysława Otokara I. Siostry w dzieciństwie otrzymały wspólne wychowanie w trzebnickim klasztorze u św. Jadwigi. Był to pierwszy żeński klasztor na ziemiach polskich. Agnieszka powróciła do Pragi i zajęła się działalnością kościelną oraz posługą ubogim. W stolicy Czech założyła szpital przy którym powstał klasztor Krzyżowców z Czerwoną Gwiazdą oraz klasztor sióstr Klarysek, do którego wstąpiła w 1234 roku. Stał się on ośrodkiem odnowy religijnej i promieniował nie tylko na Czechy, ale również na całą Europę Środkową. Księżna Anna Śląska pod każdym względem naśladowała swoją młodszą siostrę Agnieszkę z Pragi. Za jej wzorem ufundowała ona wraz z małżonkiem kościół Franciszkanów pod wezwaniem św. Jakuba we Wrocławiu oraz klasztor Klarysek we Wrocławiu. Obie fundacje stały się też nekropoliami Piastów Śląskich. Marzeniem Anny była liczna rodzina. Urodziła ona 12 dzieci. Dzięki niej ród Piastów przetrwał jeszcze przez 500 lat na Śląsku.
Henryk Pobożny
Jego historyczna rola wiąże się z okolicznościami bitwy z Mongołami (Tatarami) w dniu 9 kwietnia 1241 roku pod Legnicą. Nie wdając się w szczegóły przebiegu tej bitwy plastycznie opisanej na kartach tej książki na uwagę zasługują dwa wydarzenia, które są tu jednoznacznie wyeksponowane. Pierwsze z nich to zapisane przez Jana Długosza polskie słowa wypowiedziane przez Henryka Pobożnego na polu bitwy: Gorze nam się stało. Wyprzedzają one o ok. 30 lat powszechnie uznane za pierwsze polskie słowa: Daj, ja będę meł, a ty odpocznij zapisane w Księdze Henrykowskiej. Drugim odnotowanym tu ważnym wydarzeniem jest użycie przez Mongołów gazów bojowych na polu bitwy: „W tej sytuacji barbarzyńcy wznieśli ogromną chorągiew, a na jej wierzchołku zamieścili szpetną głowę ludzką, z której wybuchała jakaś para, gęsty dym o nadzwyczajnym cuchnącym zapachu powodujący, że wojska chrześcijańskie zaczęły mdleć, cofać się z przerażenia i uciekać”. Użycie tych nowoczesnych, jak na owe czasy, metod walki zadecydowało o zwycięstwie Mongołów. Wycofującego się z pola bitwy Henryka Tatarzy poznali po bogatej zbroi i rzucili się za nim, a kiedy: „książę runął na ziemię, Mongołowie odciągnęli Henryka Pobożnego na pewną odległość. Potem odcięli mu głowę, którą zatknęli na drzewcu i podnieśli do góry, aby w ten sposób osłabić ducha walczących jeszcze wojowników chrześcijańskich”. Kult związany z osobą Henryka Pobożnego, który poległ w obronie wiary przewija się odtąd w niezliczonej ilości dokumentów, inskrypcji i tablic pamiątkowych aż po dzień dzisiejszy.
Bibliofilska edycja
Omawiana tu w wielkim skrócie książka została bardzo starannie wydana. Duża czcionka pozwala na łatwe czytanie i zapoznanie się z frapującymi dziejami księcia Henryka Pobożnego i jego małżonki Anny. Książka zawiera cytaty z wielu historycznych dokumentów. Znajdują się też w niej materiały związane z wnioskiem Duszpasterstwa Ludzi Pracy ’90 w Legnicy z marca 2010 r. o wyniesienie Henryka Pobożnego i jego małżonki Anny do chwały ołtarzy (dekret Biskupa Legnickiego o powołaniu Zespołu Historycznego i tekst modlitwy o potrzebne łaski za przyczyną książęcej pary). Praca ma jednocześnie charakter naukowy i dokumentalny. Zawiera szczegółową bibliografię. Bibliofilski charakter książki podkreśla ograniczony do kilkuset egzemplarzy nakład, wydany staraniem jego autora. Jej wznowienie i wydanie w nakładzie, który pozwoliłby dotrzeć książce do znacznej liczby czytelników jest potrzebą chwili.
■ Adam Maksymowicz